"Het bevorderen van een gezonde leefomgeving is een cruciaal onderdeel van preventie, omdat het ons allemaal helpt gezonder te worden"

Door: Hanneke Reinders

Er zijn nogal wat hobbels op weg naar een gezonde omgeving. Commerciële belangen stimuleren mensen tot ongezond gedrag. En gezondheid wordt nog teveel als individuele verantwoordelijkheid gezien. Als ambassadeur ziet Van Lenthe, hoogleraar Sociale Epidemiologie aan het Erasmus MC en vicevoorzitter van het agendathema Gezonde omgeving, het grote belang van preventie om het aantal mensen met hart- en vaatziekten terug te dringen. ‘Het bevorderen van een gezonde leefomgeving pakt het probleem bij de wortels aan. En zulke preventieve maatregelen hebben steun en draagvlak nodig uit de samenleving, anders zullen ze niet snel worden geïmplementeerd.’

Wat betekent een gezonde omgeving volgens jou?
“Een gezonde omgeving is een omgeving die gezonde keuzes makkelijk maakt. Daarbij spelen zowel fysieke, sociale als commerciële aspecten een rol. Het fysieke gaat bijvoorbeeld over de inrichting van een wijk met voldoende groen, maar ook over de lucht die je inademt. Sociale aspecten gaan over sociale normen ten aanzien van gezond gedrag en over de cohesie en leefbaarheid. Bij commerciële aspecten kan je denken aan het aanbod van gezonde en ongezonde voeding. Als ik kijk naar mijn eigen omgeving is die aardig gezond, al heb ik daar geen actieve bijdrage aan geleverd. Ik had eerder het geluk, en veel mensen om mij heen, dat ik de ruimte had om voor deze omgeving te kiezen. Maar die keuze heeft niet iedereen.”

Wat vind je ervan dat dit een thema op de hart- en vaatagenda is?
“Het is van cruciaal belang, een gezonde omgeving is de basis voor preventie. En juist voor mensen met een kwetsbare sociaaleconomische positie is dit een belangrijke ontwikkeling. Ik vind het mooi om te zien dat de Hartstichting zich actief inzet om te voorkómen dat mensen patiënt worden, zich richt op maatregelen voor de hele bevolking. Het is bij uitstek een manier om het paard voor de wagen te spannen, in plaats van erachter.”

Wat doet een ongezonde omgeving met een mens?
“Een ongezonde omgeving verleidt mensen tot het maken van ongezonde keuzes. Mensen voelen zich snel betutteld met campagnes die gezonde keuzes stimuleren. Maar mensen hebben niet altijd door dat we nu óók betutteld worden in ons gedrag, maar dan door bijvoorbeeld supermarkten en fastfoodketens. Die willen winst maken ten koste van onze gezondheid. Dus echt zelf bepalen wat je eet, dat gebeurt nu ook al niet. Anders zou het wel erg toevallig zijn dat in zoveel landen het percentage mensen met overgewicht al decennia stijgt. Tegelijkertijd zijn er ook maatschappelijke oorzaken die ons vatbaarder maken voor zulk ongezond aanbod, zoals financiële stress of baanonzekerheid. Dat hangt allemaal op een complexe manier samen.”

Wat zijn effectieve manieren om via preventie aan hartgezondheid te werken?
“De grootste gezondheidswinst is te behalen als we de omgeving gezonder maken, waardoor we allemaal een beetje gezonder worden, in plaats van ons te richten op één specifieke groep met veel gezondheidsrisico’s. Als we voor iedereen het risico op hart- en vaatziekten een klein beetje verminderen, levert dat netto de grootste winst voor de volksgezondheid. Overgewicht is een goed voorbeeld: de risico’s op hart- en vaatziekten zijn hoger voor mensen met obesitas of ernstige vormen van obesitas, dan voor mensen met overgewicht. Maar als een klein percentage mensen met overgewicht hart- en vaatziekten krijgt, gaat het direct om grote aantallen mensen.”

“Het bevorderen van een gezonde leefomgeving is een cruciaal onderdeel van preventie, omdat het ons allemaal helpt gezonder te worden. Bovendien is het onmogelijk dat te bereiken door iedereen afzonderlijk te ondersteunen gezonder te leven. Daarbij: als de kans op hart- en vaatziekten voor de grote groep mensen met overgewicht niet heel erg groot is, zijn zij waarschijnlijk ook minder geneigd zélf aan een gezonde leefstijl te werken. De kans daarop is groter als het risico op ziekte groter wordt.”

Waar kunnen we dan aan denken?
“Een goed voorbeeld van een maatregel om de omgeving gezonder te maken is het verlagen van de btw op groente en fruit. Als we dat doen, levert dat voor iedereen afzonderlijk weliswaar maar een klein gezondheidsvoordeel op, maar voor de samenleving als geheel is er een groot voordeel. En omdat het voor iedereen een positieve maatregel is, kun je er ook veel draagvlak voor creëren. Aanvullend op dit soort algemene maatregelen, kun je met goed sociaal beleid ook gericht voor bepaalde doelgroepen iets betekenen.”

Als je een woonwijk vanaf nul inricht, wat zijn dan belangrijke keuzes om te maken?
“We moeten gezondheid een expliciet onderdeel maken bij de inrichting van nieuwe woonwijken. Als we nu te dicht bij snelwegen huizen gaan bouwen, creëren we gezondheidsproblemen die we met geen enkele campagne later kunnen rechtzetten. Het gaat onder meer om kwalitatief goede woningen, een mix in de sociaaleconomische samenstelling van bewoners, groen en voorzieningen. Wat ik merk, is dat we als gezondheidsexperts goed zijn in wensdenken. We weten hoe een gezonde leefomgeving eruit moet zien en wat wel en wat niet gezond is, maar de implementatie van de juiste maatregelen komt niet uit de voeten. We moeten actiever werken aan het overwinnen van barrières. Zo zijn er vaak tegengestelde belangen, waarbij bepaalde partijen actief lobbyen voor hun eigen belang. Het is belangrijk als gezondheidsexperts daar meer bij betrokken te zijn.”

En stel je bent supermarktmanager, wat zou dan helpen om deze gezonder in te richten?
“Als ik in m’n eentje een gezonde supermarkt zou runnen, ben ik vrij snel failliet. Supermarkten moeten voldoende winst maken om te kunnen overleven. Zo werkt dat in onze huidige samenleving. De overheid kan een belangrijke rol innemen bij het bepalen van de spelregels voor supermarkten. En we moeten daarom het gehele systeem begrijpen en gericht aanpassen om de omgeving, waaronder supermarkten en woonwijken, gezonder te kunnen krijgen.”

Hoe denk je dat de Hartstichting dit kan aanpakken?
“Het is nodig om politiek en overheid op te roepen om beleidsmaatregelen te nemen voor een gezonde leefomgeving. En ook hier: doe het niet alleen. Trek samen op met andere gezondheidsfondsen. Op die manier kunnen we als samenleving meer druk leggen en een gedeelde visie uitdragen. En het belang van de Hartstichting kun je hier ook in kwijt: want een gezondere omgeving zorgt voor minder mensen met hart- en vaatziekten.”

Wat wil je meegeven aan zorgprofessionals?
“Veel mensen zien artsen en andere zorgprofessionals terecht als expert. Een cardioloog in een witte jas heeft, als het gaat om de preventie van hart- en vaatziekten, bijvoorbeeld meer aanzien dan ik. Cardiologen zien alleen vooral patiënten. Het is weliswaar heel mooi dat er in de zorg steeds meer aandacht is voor preventie, maar als dat te veel gaat over individuele patiënten, blijft het beeld bestaan dat we vooral met een probleem van mensen te maken hebben, in plaats van een probleem van de samenleving als geheel. Gelukkig zijn er steeds meer zorgprofessionals met een gerichte boodschap aan de overheid om preventieve maatregelen te nemen voor een gezondere omgeving.”