“Als je het eenmaal gezien hebt, spreken stamcellen echt tot de verbeelding”

Door: Hanneke Reinders

Een hartinfarct brengt onherstelbare schade toe aan het hart: door zuurstofgebrek sterven cellen af die zichzelf niet kunnen repareren door de aanmaak van nieuwe cellen te stimuleren. Dit kan leiden tot hartfalen. Stamcelonderzoek kan mogelijk helpen om het hart in de toekomst te repareren. Dekkerlaureaat Jan Willem Buikema heeft met zijn team ontdekt dat insuline een belangrijke activator is bij stamcelontwikkeling.

Je kunt stamcellen grofweg verdelen in twee tegenovergestelde stadia. De aanwezigheid van onder meer insuline stimuleert en onderhoudt celdeling: een onderhoudsstaat. Daarentegen stimuleert de afwezigheid van insuline rijping en betere prestatie: een functionele staat. Normaal gesproken houdt het lichaam die twee in balans.

Wat betekent dit resultaat voor een toekomstige behandeling?
“Ik vergelijk het vaak met het repareren van een auto. Je zet de motor stil als je onderhoud pleegt. Maar het hart kunnen we niet zomaar stilzetten om een reparatie uit te voeren. Daarom willen we precies weten hoe de cellen in het hart werken, zodat we het hart in kleine stukjes kunnen herstellen. Het is namelijk nodig dat cellen eerst een stapje terug in hun ontwikkeling gaan voordat we het kunnen repareren. Dat is een ingewikkeld proces met allerlei signaalstoffen die processen activeren of juist remmen. Onze publicatie levert weer een stukje van die puzzel.”

Hoe kijk je terug op het onderzoek?
“Deze uitkomsten waren voor ons op zich geen verrassing. De kunst van het weglaten bleek heel nuttig. Toen we in het experiment eenmaal insuline achterwege lieten in onze cellen, gingen we van 50% delende cellen naar zowat 0%. Dat was een heel duidelijk aha-moment. Bovendien hadden de cellen zonder insuline meer spierfunctie en een beter metabolisme, dat was een nieuw inzicht voor ons. Verrassend was de snelheid van het effect, dat treedt al op na 5 tot 7 dagen. Dat kan relevante informatie zijn voor toekomstige toepassingen.”

Met je Dekkronderzoek combineer je onderzoek met klinische taken. Hoe doe jij dat?
“De helft van de tijd werk ik als cardioloog gespecialiseerd in hartfalen. De andere helft besteed ik aan onderzoek. De agenda is een beetje een vlechtwerk met soms ook in de randuren nog onderzoek, maar ik vind het erg leuk en interessant om te doen. Na mijn PhD ging ik voor drie jaar naar Boston voor onderzoek naar stamcellen, destijds verklaarden mijn studiegenoten me een beetje voor gek. Zij geloofden niet zo in stamcellen. Maar als je het eenmaal gezien hebt, spreekt het echt tot de verbeelding: binnen zes dagen kun je kloppende cellen maken van een patiënt, zo snel kunnen stamcellen zich ontwikkelen. Ondanks dat het vakgebied nog in de kinderschoenen staat, denk ik dat het veel impact gaat maken in de toekomst. Het biedt veel mogelijkheden om medicijnen te testen en verder te ontdekken hoe cellen in elkaar zitten.”