De NLHI-Hartenbank: voor en door onderzoekers

In 2020 kwam het initiatief vanuit het Netherlands Heart Institute (NLHI) om hartweefsel te verzamelen voor fundamenteel en translationeel onderzoek. Het bleek een succes, want er kwamen al snel aanvragen binnen, terwijl de bank nog in de opstartfase zat. Ook ontving het initiatief in 2023 de Wiek van Gilst Samenwerkingsprijs.

De beginjaren
Coördinator van de NLHI-Hartenbank is dr. Michiel Henkens, tevens in opleiding tot patholoog en postdoctoraal onderzoeker in het Maastricht UMC+. “We hebben bij het opzetten veel te danken gehad en veel geleerd van de Nederlandse Hersenbank. Er is veel overlap in het proces, vooral bij registratie, transport en uitname. Het doel van de NLHI-Hartenbank was om eind 2023, het einde van de opstartfase, 15 harten in de bank op te slaan. Dat is gelukt en momenteel staat de teller al op 21. Dat zou zonder de Hersenbank nooit zijn gelukt. Ter vergelijking: zij bestaan sinds 1985 en jaarlijks includeren ze inmiddels zo’n 100 à 150 hersenen en ondersteunen ze 175 à 250 onderzoeksprojecten. Het vergroten van onze naamsbekendheid is daarom iets waar we de komende tijd aan gaan werken.”

Uniek in zijn soort
Henkens vervolgt: “Ik ben er trots op dat we als non-profit organisatie een groot landelijk netwerk hebben weten op te zetten. We hebben een relatief klein team dat parttime werkt naast andere werkzaamheden. Iedereen neemt eigen expertise en ervaring mee om voor onderzoekers wereldwijd dit waardevolle netwerk op te zetten. We zijn wereldwijd best uniek. Er zijn verscheidene lokale initiatieven, maar dit weefsel is veelal niet open access beschikbaar voor onderzoekers. Ook betreft  het vooral weefsel afkomstig van patiënten met een eindstadium van hart- en vaatziekten. Bovendien is de NLHI-Hartenbank echt van het hele onderzoeksveld. We staan altijd open voor suggesties en passen onze protocollen aan als geluiden uit het veld daar aanleiding toe geven. Op deze manier is de NLHI-Hartenbank niet alleen vóór onderzoekers, maar wordt het vormgegeven dóór onderzoekers.”

Weefsel aanvragen
Een onafhankelijke commissie beoordeelt aanvragen en kijkt of het onderzoek wetenschappelijk gedegen is. Daar gaat momenteel in gunstige gevallen 1 à 2 maanden overheen. De onderzoeker betaalt bij uiteindelijke goedkeuring een onkostenvergoeding om de infrastructuur draaiende te houden. Henkens: “De eerste aanvragen kwamen al veel eerder dan verwacht. En we willen het aanvraagproces nog verder optimaliseren. Onder meer door beter inzichtelijk te maken welke materialen er precies opgeslagen zijn en aangevraagd kunnen worden. Ook commerciële bedrijven kunnen een aanvraag doen, hier moeten donoren wel expliciet toestemming voor gegeven hebben.”

Diverse soorten monsters
Van elk deel van het hart komen zowel paraffine- als vriesmonsters beschikbaar. Op paraffine blijft het weefsel heel goed gefixeerd. Dat maakt het geschikt om er heel dunnen plakjes (coupes) van te snijden die je vervolgens onder de microscoop kunt bekijken en analyseren. Zo kun je op celniveau onderzoek doen naar hart- en vaatziekten en bijvoorbeeld relevante eiwitten in kaart brengen. Ingevroren weefsel kan je bijvoorbeeld gebruiken om het DNA te analyseren. Van sommige delen slaat de NLHI-Hartenbank ook materiaal op voor analyse middels elektronenmicroscopie. Zo kun je nog verder inzoomen in de cel en bijvoorbeeld kijken naar de energie-fabrieken (mitochondria).

Toekomstplannen
Naast groei in aantal donoren en opgeslagen hart- en vaatweefsel, ziet Henkens meer kansen. "We gaan de komende jaren samen met onze partners ook hart- en vaatweefsel beschikbaar stellen dat bijvoorbeeld afkomstig is van hart- en vaatoperaties, zoals harttransplantaties, en van obducties die verricht worden in de Nederlandse ziekenhuizen. Verder kunnen momenteel enkel volwassenen van 18 jaar of ouder hun hart- en vaatweefsel doneren bij ons. Terwijl hart- en vaatziekten helaas ook voorkomen bij jongere personen. Gezien de vraag vanuit het onderzoeksveld gaan we verkennen of we ook dit weefsel bij verzoek van donoren en ouders ter beschikking kunnen stellen."