“Bedenk nu al welke taken patiënten straks van je kunnen overnemen”

Door: Richard van Duin

Gezondheidsinnovatie is de oplossing voor de ondercapaciteit van de zorg. Dat staat voor innovatie-expert Lucien Engelen als een paal boven water. Hij roept het gehele cardiovasculaire veld op om mee te doen. “Wetenschappers hebben de nieuwste kennis, zorgprofessionals kennen de huidige situatie en signaleren nieuwe kansen. We hebben jullie hard nodig!” Leer innoveren van Lucien Engelen.

Lucien Engelen adviseert bedrijven, medische centra, universiteiten en andere organisaties in Nederland en daarbuiten over gezondheidsinnovatie. Ook in zijn eigen leven is innovatie niet weg te denken. Zo bevat zijn telefoon een zes-kanaals ECG, weet hij door analyse van zijn microbioom wat zijn eigen superfoods zijn en begint halverwege het gesprek zijn waterfles rood te gloeien, een herinnering dat hij moet drinken. “Ik heb met regelmaat nierstenen. Als ik nu niet binnen twee minuten een slok neem, dan gaat m’n telefoon-alarm af. Als ik dan nog niks doe, zou het zo ver kunnen komen dat mijn kamerverlichting uit gaat.” Toch is innovatie voor hem geen extraatje, geen speelgoed dat een glimp van de toekomst laat zien. Het is een noodzakelijk proces om de volksgezondheid te verbeteren én om de zorg te ontlasten. En dat is beide ontzettend belangrijk en urgent, want het aantal patiënten neemt toe terwijl het aantal zorgprofessionals terugloopt. “Daar moeten we iets mee. Gelukkig kunnen en willen patiënten steeds meer zelf. Bedenk dus nu al welke van jouw taken patiënten straks van je kunnen overnemen en wat ervoor nodig is om dat veilig te doen.”

Je vraagt zorgprofessionals naast de zorg en andere taken ook nog te innoveren en zich aan te passen. Ze hebben wel meer te doen.
“Ik blijf het verbazingwekkend vinden dat wanneer er een nieuw elektronisch patiëntensysteem in gebruik wordt genomen, iedereen een week wordt uitgeroosterd. Als iets direct geld oplevert is die aandacht er dus wel. Maar dingen die potentieel veel meer op gaan leveren, zoals een nieuw onderzoek of een nieuwe techniek, moet de arts er maar even naast doen. Het zou mooi zijn als innoveren een vast onderdeel is van je takenpakket.”
 
Hoe zorg je daarvoor?
“Door veranderbereidheid in te vlechten in de curricula van de opleiding geneeskunde en verpleegkunde. En je moet innoveren leuk maken. Vaak is het gewoon een pain in the ass om het erbij te moeten doen. Innoveren kan je werk juist leuker en makkelijker maken. En heel belangrijk: je doet het niet alleen. We vragen je alleen óók die rol te spelen.”
 
Welke rol zie je dan precies voor de zorgprofessionals? En voor wetenschappers?
“Wetenschappers hebben de nieuwste kennis, zorgprofessionals kennen de huidige situatie en signaleren nieuwe kansen. Denk samen na over wat er aan de rand van je onderzoeksveld of discipline mogelijk is. Ik nodig jullie uit het verschil te maken. We hebben jullie hard nodig! Het hoeft niet breed toepasbaar te zijn, het hoeft niet gelijk al perfect te zijn, maar een nieuw idee dat de potentie heeft een groot verschil te maken voor de gezondheid van mensen. Als het idee er is, kijken we welke stappen er nodig zijn -samen met patiënten en hun naasten- om tot een eerste versie te komen.”
 
Dus je zegt ‘denk groot begin klein’?
“Precies. Ik was bijvoorbeeld de eerste in Europa met een enkel-kanaals ECG op de achterkant van mijn telefoon. Van Dave Albert zelf gekregen, de bedenker van het apparaatje. Zijn idee: mensen moeten zelf thuis een ECG kunnen maken. Toen riep iedereen dat het niet betrouwbaar was. Inmiddels zijn er 180 onafhankelijke studies waaruit blijkt dat het wél betrouwbaar is. Het stripje, dat inmiddels een zes-kanaals ECG heeft, was nu tijdens black friday voor 90 euro te koop. Dus betrouwbaar, breed beschikbaar en een serieuze vorm van zelfmonitoring. Zonder het eerste idee, die eerste strip, was dit er nu niet geweest.”

Hoe kan je als onderzoeker op nieuwe ideeën komen?
“Ga ééns per jaar naar een congres van een totaal ander vakgebied. Niet als hypertensiespecialist naar een congres over atriumfibrilleren, maar bijvoorbeeld naar een congres voor bouwmarkten, marketing of financiën. Kijk wat daar speelt op het gebied van innovatie en maak de vertaalslag naar je eigen veld. Zoek het snijvlak tussen de sectoren. Dat is mijn rol ook bijvoorbeeld als edge fellow voor Deloitte. Ik kijk aan de rand van de gezondheidszorg op het kruispunt met bijvoorbeeld de voedingsmiddelenindustrie, of de financiële sector. Zo kom je op nieuwe oplossingen.”
 
Voedingsmiddelen snap ik, maar hoe kan de financiële sector bijdragen aan de gezondheid?
“Neem mensen met hoge schulden. We weten dat zij meer zorg gebruiken. Dus wat hebben een aantal banken en een zorgverzekeraar gedaan? Ze hebben de aflostermijn van de schulden verlengd. De druk wordt dan lager en mensen namen minder zorg af. De extra rente die dit met zich meebracht is betaald door de zorgverzekeraars. Dit was goed voor de gezondheid van die mensen én financieel beter voor de zorgverzekeraars.”

Zijn patiënten wel klaar voor de verantwoordelijkheid van zelfmetingen?
“Niet iedereen is daar klaar voor, maar dat hoeft ook niet. Stel dat 20% er klaar voor is, dan maak je al enorme maatschappelijke impact en verlaag je de druk op de zorg. Het hoeft ook niet allemaal in één keer. Elke nieuwe technologie begint klein. De eerste kleurentelevisies, smartphones, internet: Mensen die het konden betalen waren er vroeg bij. Met de hoge prijzen betaalden zij in feite mee met de verdere ontwikkeling. Intussen heeft de gemiddelde Nederlander 1,3 smartphone in z’n broekzak. Zo is dat ook met digitale zorg en zelfmetingen.”
 
Bij digitale zorg gaat het niet enkel om de kosten, je moet ook digitaal onderlegd zijn. Hoe kunnen we zorgen dat die eerste groep groter is?
“Door het makkelijk te maken. Op het moment dat we patiënten er klaar voor moeten stomen, hebben we het niet goed gedaan. Eigenlijk moet het zodanig simpel zijn dat die patiënt het al snapt. Toen mijn schoonmoeder van 88 een nieuwe heup kreeg, gaven we haar een iPad om haar wereld te vergroten. Ik heb nooit hoeven uitleggen hoe die iPad werkte. Het moet zo ongelooflijk simpel zijn dat je het niet uit hoeft te leggen. Zoals mijn waterfles. Simpeler kan niet!”
 
Waar zie jij de grootste potentie van gezondheidsinnovatie bij het verlagen van de ziektelast door hart- en vaatziekten?
“Alleen inzetten op nóg verdere efficiëntie van de zorg is niet genoeg. Tuurlijk, het kan allemaal nog beter en sneller. Het is belangrijk dat we daar ook op blijven inzetten, maar de schokgolf zit aan de voorkant. Als je kijkt naar wat gezondheid bepaalt is dat 20% genetisch en 20% wáár je geboren bent, de zilveren lepel. Dit zijn dingen waar je niets aan verandert. Vervolgens wordt 40% van onze gezondheid door ons eigen gedrag bepaald. Om echt een verschil te maken moeten we dáárop inzetten.”
 
Hoe kunnen we daarop inzetten? Na jaren leefstijladvies lijkt het zijn kracht wat te verliezen.
“Heel eerlijk? Ik geloof niet dat iets anders dan geld werkt. Gezond leven is nu gewoon duur. Het moet leuk, makkelijk en goedkoop worden. En misschien moeten we eens de ondernemers gaan aanspreken in plaats van alleen de gebruikers: ‘Snap je wel wat je aan het doen bent?’ Leg het bij hen neer.”
 
We vragen mensen deze maand een petitie te tekenen: ‘Tijd voor gezonde voeding’ om juist ook die producent aan te zetten tot productverbetering. Is dat wat je bedoelt?
“Ik zou zeggen: waar kan ik tekenen. Ja dat is heel belangrijk. Zolang de prijs hetzelfde blijft. Ik hoop dat je dat in de campagne meeneemt. Gezonde voeding voor een gezonde prijs.”

Hoe vind je dat gezondheidsfondsen een rol zouden kunnen pakken als aanjager van innovatie?
“Ik denk dat de Hartstichting dat al heel goed doet. Jullie pakken een verkennende en verbindende rol. Al jaren met onderzoek en nu ook met innovatie. Het project Hartstilstand zonder getuigen is daar een prachtig voorbeeld van. Ik hoop dat het innovatieloket gaat zorgen voor meer mooie innovatietrajecten.”

De Hartstichting is nog groeiende op het gebied van gezondheidsinnovatie. Heb je tips?
“Ik denk dat het heel belangrijk is dat je een nieuwe groep mensen gaat aanschrijven. Die met andere ideeën komen, vanuit andere disciplines. Mensen vanuit maatschappelijke partijen. Dat kunnen ook bedrijven zijn. Banken, verzekeraars, sportscholen, kom met onverwachte verbindingen. Zonder dat je de groep onderzoekers en zorgprofessionals waar je al mee werkt buitenspel zet natuurlijk.”